Gezinnen meer dan ooit superdivers

Op vrijdag 13 mei wordt het nieuwe boek ‘Gezinnen na migratie - Hulpverlening en gezinsbeleid in een superdiverse samenleving’ (uitgeverij Garant) voorgesteld, niet toevallig op de Internationale Dag van het Gezin van de VN. In het boek pleiten auteurs – alle vier onderzoekers bij het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van hogeschool Odisee - voor een ander gezinsbeleid, dat meer past bij de diverse realiteit van vandaag. ‘Gezinnen in België waren nog nooit zo divers als vandaag, in een samenleving met groeiende superdiversiteit. Die diversiteit weerspiegelt zich echter nog onvoldoende in het gezinsbeleid en in de hulpverlening. Er is een dringende nood aan een ont-witting van het gezinsbeleid in Vlaanderen’, zeggen Dirk Geldof, Kaat van Acker, Gianni Loosveldt en Kathleen Emmery.

Eén op de drie inwoners van België heeft een migratieachtergrond. Steden als Brussel, Antwerpen, Genk en Vilvoorde zijn ondertussen majority-minority-steden, waar de meerderheid van de inwoners een migratieachtergrond heeft.

Gezinnen worden superdivers

Die groeiende superdiversiteit weerspiegelt zich ook in een grotere diversiteit in de gezinnen. Dat leren nieuwe cijfers waarin de evolutie van gezinnen naar samenstelling en herkomst van 2000 tot 2021 werd geanalyseerd. ‘Nog nooit bestonden zoveel gezinnen uit één of meerdere gezinsleden met een migratieachtergrond’, concluderen de auteurs.

• Bij minder dan twee op de drie (65,5%) gezinnen in België zijn beide partners van Belgische herkomst. In 2000 was dit nog bij vier op de vijf (80%) koppels het geval.
• In het superdiverse Brussel hadden begin 2021 slechts een op de vijf (19,9%) ongehuwd en gehuwd samenwonende koppels allebei een Belgische herkomstnationaliteit. In 2000 was dit nog bijna de helft (48,5%).
• In Vlaanderen hadden begin 2021 drie op de vier (75,4%) ongehuwd en gehuwd samenwonende koppels beiden een Belgische herkomstnationaliteit. Ook hier zien we een duidelijke afname ten opzichte van 2000 (89,1%).

Steeds meer gezinnen in Vlaanderen zijn dan ook deel van wereldfamilies. Ze leven transnationaal, met familiale netwerken over grenzen heen. Dat gaat ook samen met een groeiende meertalige realiteit in gezinnen.

Hoger scheidingsrisico bij gemengde koppels

Wanneer we het aandeel gehuwde koppels vergelijken met het aandeel echtscheidingen naar herkomst, dan valt op dat het aandeel scheidingen in verhouding hoger ligt bij gemengde huwelijken.

• In 2020 maken Belgisch/niet-Belgische koppels 12,4% van de gehuwden uit, terwijl 20,7% van de echtscheidingen betrekking hebben op Belgisch/ niet-Belgische koppels.
• Koppels waarvan beide partners van een verschillende, niet-Belgische herkomst zijn, vertegenwoordigen 4,2% van de gehuwden in 2020, maar 7,5% van de echtscheidingen.

‘Gezinnen met gemengde samenstelling zijn kwetsbaarder,’ concluderen de onderzoekers. ‘Het bestaande aanbod van relatie- of scheidingsbemiddeling heeft een sterke middenklasse-bias en bereikt momenteel vooral witte gezinnen. Gerichte uitbouw van gezinsondersteuning voor gezinnen met een niet-Europese achtergrond, die aansluit bij de leefwereld van gezinnen en gemeenschappen, zou een prioriteit moeten zijn voor wie het recht op een gezinsleven voor alle inwoners wil ondersteunen.’

Meer diverse hulp- en zorgverleners nodig

De samenleving evolueert demografisch op vele plaatsen sneller dan het beleid en het aanbod aan diensten. Het bestaande aanbod aan gezinsondersteuning bereikt superdiverse gezinnen vaak onvoldoende. Ook de zorg, de ondersteuning of hulpverlening is vaak onvoldoende divers-sensitief.

Hulpverlening in een tijd van superdiversiteit zorgt voor nieuwe hulpvragen bij gezinnen. Hoe moeten ouders omgaan met racisme-ervaringen van hun kinderen? Wat met kinderen die ouderlijke rollen overnemen omdat ze de taal beter spreken en het hulpverleningslandschap beter kennen? Het proces van interculturalisering van diensten en organisaties moet explicieter ondersteund en aangestuurd worden. Een inhaalbeweging is nodig in de methodieken, maar ook in het personeelsbeleid.

Het tekort aan medewerkers in de zorg en in de hulpverlening vandaag biedt hier een opportuniteit. Willen we voldoende handen in zorg en hulpverlening, dan is het (nog) actiever werven van mensen met een migratieachtergrond een must. Het betekent ook dat men jongeren met een migratieachtergrond veel sterker kan en moet stimuleren om met opleidingen in deze sectoren te starten, en dat opleidingen sterker dan vandaag moeten inspelen op de competenties van meertaligheid en kennis van andere culturen die een deel van de jongeren vandaag hebben. Ook de nieuwe zorgambassadeur kan en moet hier sterker op inzetten.

Een expliciete beleidskeuze in het gezins- en welzijnsbeleid om dergelijke trajecten naar (verdere) interculturalisering van diensten voor gezinsondersteuning te initiëren, stimuleren en faciliteren is dan ook wenselijk en noodzakelijk. Divers-sensitief kunnen werken wordt een cruciale competentie voor iedereen die met gezinnen werkt in een superdiverse samenleving. Dat vereist niet alleen individuele competenties, maar ook divers-sensitieve organisaties. Deze interculturalisering verloopt op vele plaatsen trager dan de demografische veranderingen en wordt beleidsmatig onvoldoende ondersteund.

Gezinsbeleid hinkt achterop in de transitie naar superdiverse gezinnen

‘Beleidsmatig hebben we dan ook dringend nood aan een ont-witting van het gezinsbeleid’, besluiten de onderzoekers. Als superdiversiteit al wordt erkend in beleidsteksten, dan is het hooguit als een onderdeel van de omgevingsanalyse. Soms wordt het ook al eens ‘een uitdaging’ genoemd. Maar in vele gevallen stopt het daarbij, en kiest men vervolgens voor een kleurenblinde aanpak: een universeel aanbod voor alle gezinnen.

Mainstreaming waar het kan, categoriaal waar het moet, maar vooral een verdere interculturalisering is noodzakelijk. De huidige kleurenblinde aanpak biedt nog onvoldoende garanties dat zorg of hulp op maat voor alle gezinnen toegankelijk is of bestaat in een context van superdiversiteit, omdat nog tal van drempels bestaan en vele organisaties vandaag nog onvoldoende divers-sensitief werken.

Gezinsbeleid, ook voor asielzoekers

In het huidige asielbeleid is het schrijnend om te moeten vaststellen dat er onvoldoende aandacht is voor de grote groep aan gezinnen – met en zonder kinderen – en niet begeleide minderjarigen die vandaag in België om internationale bescherming vragen. Een gezinsleven in de huidige collectieve opvanginfrastructuur, waar kinderen en gezinnen soms meerdere jaren moeten verblijven, is allesbehalve gegarandeerd. De infrastructuur, de duurtijd van de procedure en een onvoldoende kind- en gezinsgerichte begeleiding zetten kinderrechten en het recht op gezinsleven zwaar onder druk.

Maar ook het gezinsbeleid zou zich expliciet moeten richten op mensen die wachten op een beslissing over hun asielaanvraag. Indien het gezinsbeleid zich tot alle gezinnen in Vlaanderen wil richten, moet het ook aandacht hebben voor gezinnen in een asielprocedure. Samenwerking tussen deelregeringen en het federale beleid kan hier veel intensiever, in het belang van de betrokkenen. Het zou een gemiste kans zijn om het gezinsbeleid en het asiel- en migratiebeleid vanuit een humanitair gezinsperspectief niet beter op elkaar af te stemmen. “Mensen worden immers geen gezin na hun erkenning; ze zijn dat al als ze aankomen in ons land en een asielaanvraag indienen”.

Auteurs: Dirk Geldof, Kaat Van Acker, Gianni Loosveldt en Kathleen Emmery (red.), 2022, onderzoekers bij het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van hogeschool Odisee.

Gezinnen na migratie. Hulpverlening en gezinsbeleid in een superdiverse samenleving. Uitgeverij Garant, 327 p.

Met bijdragen van Pascal Debruyne, Hilde De Smedt, Kathleen Emmery, Katja Fournier, Dirk Geldof, Mieke Groeninck, Kim Lecoyer, Gianni Loosveldt, Geert Matthys, Samira Oizaz, Mieke Schrooten, Birsen Taspinar, Miet Timmers, Kaat Van Acker, Roos-Marie van den Bogaard, Simonne Vandewaerde, Roxanne Vanhaeren en Claire Wiewauters.

Meer info over de boekvoorstelling en de studiedag van vrijdag 13 mei: https://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/content/gezinnen-na-migratie-studiedag